تاریخ‌نگاری انساب شیعیاننسب شناسان بزرگ شیعی در سده دوم تألیف آثار اساسی بر محور شرح انساب قبایل و افراد را که متضمن آگاهی‌های تاریخی بود، آغاز کردند. فهرست مندرجات۲ - آثار درباره انساب ۲.۱ - نسب آل ابی طالب ۲.۲ - مقاتل الطالبیین ۲.۳ - آثار سده پنجم و ششم ۲.۴ - تهذیب الانساب و نهایة الاعقاب ۲.۵ - المَجدی ۲.۶ - لُباب الانساب و الالقاب و الاعقاب ۳ - الاصیلی فی انساب الطالبیّین ۳.۱ - غایة الاختصار ۳.۲ - آثار ابن عنبه ۴ - فهرست منابع ۵ - پانویس ۶ - منبع ۱ - نسب شناسان بزرگ شیعیهشام بن محمد کلبی و نسب شناسان شیعی، همچون ابوجعفر محمد بن سَلَمه یَشکُری (متوفی ح۲۳۰) و علی بن محمد بن عباس بن فَسانجُس و علی بن محمد شمشاطی (زنده در ۳۷۷)، در باره انساب و اخبار و ایامِ قبایل و رجال عرب آثاری تألیف کردند. [۱]
احمد بن علی نجاشی، فهرست اسامی مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۲۶۳ـ۲۶۴، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۲]
احمد بن علی نجاشی، فهرست اسامی مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۲۶۹، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
[۳]
احمد بن علی نجاشی، فهرست اسامی مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۳۳۳، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
(افزون بر این، از سده سوم به بعد آثار فراوانی در باره تبارنامه طالبیان و انساب و اعقاب علویان ، اغلب به قلم سادات علوی، تألیف شد که ظاهراً انگیزه حق خواهی و منازعات سیاسی در پدیدآمدن آن‌ها تأثیر داشته است.۲ - آثار درباره انساب۲.۱ - نسب آل ابی طالباز قدیم‌ترین این آثار، نسب آل ابی طالب از ابوالحسین یحیی بن حسن بن جعفر عُبَیدلی عَقیقی (متوفی ۲۷۷) است [۴]
محمد بن حسن طوسی، الفهرست، ج۱، ص۱۷۸ـ۱۷۹، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۵۶/ ۱۹۳۷، چاپ افست قم ۱۳۵۱ش.
[۵]
احمد بن علی نجاشی، فهرست اسامی مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۴۴۱ـ۴۴۲، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
که نسخه ای از آن باقی است. [۶]
فؤاد سزگین، تاریخ التراث العربی، ج۱، جزء۲، ص۶۱، ج ۱، جزء۲، نقله الی العربیه محمود فهمی حجازی، ریاض ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳.
۲.۲ - مقاتل الطالبییننسب آل ابی طالب و همچنین مقاتل الطالبیّین محمد بن علی بن حمزه علوی [۷]
احمد بن علی نجاشی، فهرست اسامی مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۳۴۷ـ ۳۴۸، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
از منابع ابوالفرج اصفهانی در مقاتل الطالبیّین بوده است. [۸]
ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیّین، ج۱، ص۷، چاپ احمد صقر، قاهره ۱۳۶۸/ ۱۹۴۹.
[۹]
ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیّین، ج۱، ص۱۳ـ۱۴، چاپ احمد صقر، قاهره ۱۳۶۸/ ۱۹۴۹.
[۱۰]
ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیّین، ج۱، ص۸۱، چاپ احمد صقر، قاهره ۱۳۶۸/ ۱۹۴۹.
[۱۱]
ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیّین، ج۱، ص۸۵، چاپ احمد صقر، قاهره ۱۳۶۸/ ۱۹۴۹.
[۱۲]
ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیّین، ج۱، ص۲۲۸، چاپ احمد صقر، قاهره ۱۳۶۸/ ۱۹۴۹.
کتاب ابوالفرج اصفهانی اثری است مهم و مشهور که از جمع روایات و تألیفات کهن به دست ما رسیده است. ابوالفرج این کتاب را در سرگذشت و قیام و قتل و شهادت فرزندان ابوطالب ، از زمان پیامبر اکرم تا تألیف کتاب در ۳۱۳، گرد آورد. [۱۳]
ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیّین، ج۱، ص۴، چاپ احمد صقر، قاهره ۱۳۶۸/ ۱۹۴۹.
۲.۳ - آثار سده پنجم و ششمابن جِعابی (متوفی ۳۵۵) و نُعَیمی [۱۴]
احمد بن علی نجاشی، فهرست اسامی مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، ج۱، ص۳۹۴ـ۳۹۵، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷.
و مؤلفانی از سده پنجم و ششم [۱۵]
علی بن عبیداللّه منتجب الدین رازی، فهرست اسماء علماء الشیعة و مصنفیهم، ج۱، ص۱۰، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۱۶]
علی بن عبیداللّه منتجب الدین رازی، فهرست اسماء علماء الشیعة و مصنفیهم، ج۱، ص۲۸، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۱۷]
علی بن عبیداللّه منتجب الدین رازی، فهرست اسماء علماء الشیعة و مصنفیهم، ج۱، ص۸۰، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
[۱۸]
علی بن عبیداللّه منتجب الدین رازی، فهرست اسماء علماء الشیعة و مصنفیهم، ج۱، ص۱۱۱، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶.
نیز آثار متعددی در اخبار و انساب و مناقب طالبیان پدید آوردند.۲.۴ - تهذیب الانساب و نهایة الاعقاباز دیگر آثار کهن در انساب، تهذیب الانساب و نهایة الاعقاب از شیخ الشرف ابوالحسن محمد بن ابی جعفر عُبَیدلی (متوفی ۴۳۵)، نسب شناس بزرگ شیعه علوی، است که آن را به روش تشجیر و تفریع تألیف کرد و شاگردش ابن طباطبا حسین بن محمد حسنی (متوفی ۴۴۹) تکمله و تعلیقاتی بر آن نوشت. ۲.۵ - المَجدیدیگر شاگرد عبیدلی، ابن صوفی ابوالحسن علی بن محمد عُمَری (متوفی ح۴۶۶)، المَجدی را در انساب طالبیان با تأکید بر تبار ائمه و علویان نوشت که پس از آن منبع مهم نویسندگانی همچون ابونصر بخاری در سرّالسلسلة العلویه گردید. ۲.۶ - لُباب الانساب و الالقاب و الاعقابعلی بن زید بیهقی مشهور به ابن فُندُق (متوفی ۵۶۵) که دست کم گرایش به تشیع داشته است، لُباب الانساب و الالقاب و الاعقاب را تألیف کرد که از منابع مهم انساب و در عین حال، مشتمل بر آگاهی‌های تاریخی ارزشمند به ویژه در باره وضع شیعه در خراسان است. این کتاب جداول بسیاری دارد. ۳ - الاصیلی فی انساب الطالبیّینالاصیلی فی انساب الطالبیّین با استفاده از منابعی مانند المجدی و به شیوه تشجیر تألیف شده و به ابن طِقطَقی (متوفی ۷۰۹) منسوب است. ۳.۱ - غایة الاختصارتاج الدین بن محمد بن حمزه حسینی حلبی کتابی با نام غایة الاختصار فراهم کرد که بجز حذف اعقاب، که به یادکرد فرزندان و نوادگان اختصاص داشته، در بخش تراجم عیناً با الاصیلی مطابق است. [۱۹]
الاصیلی، ج۱، ص۲۰ـ۲۱.
۳.۲ - آثار ابن عنبهابن عِنَبه (متوفی ۸۲۸)، دیگر نسب شناس و مورخ شیعی، آثار متعددی در انساب نوشت، از جمله عُمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب به عربی و الفصول الفخریّة فی اصول البریّة به فارسی. ۴ - فهرست منابع(۱) ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیّین، چاپ احمد صقر، قاهره ۱۳۶۸/ ۱۹۴۹. (۲) الاصیلی فی انساب الطالبیّین. (۳) فؤاد سزگین، تاریخ التراث العربی، ج ۱، جزء۲، نقله الی العربیه محمود فهمی حجازی، ریاض ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳. (۴) احمد بن علی نجاشی، فهرست اسامی مصنّفی الشیعة المشتهر ب رجال النجاشی، چاپ موسی شبیری زنجانی، قم ۱۴۰۷. (۵) علی بن عبیداللّه منتجب الدین رازی، فهرست اسماء علماء الشیعة و مصنفیهم، چاپ عبدالعزیز طباطبائی، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶. (۶) محمد بن حسن طوسی، الفهرست، چاپ محمدصادق آل بحرالعلوم، نجف ۱۳۵۶/ ۱۹۳۷، چاپ افست قم ۱۳۵۱ش. ۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تاریخ نگاری»، شماره۳۰۵۷. رده‌های این صفحه : کتب نسب شناسی | نسب شناسی
|